زبان کردی، میراث گرانبهای گذشتگان

امروزه شهر کرمانشاه دریایی شده است که شاید بتوان گفت که جزیره‌های کوچک و بزرگی از همه گویش‌های غرب ایران در آن به دور هم گرد آمده‌اند، در نتیجه این شهر، نماینده همه قوم‌ها و فرهنگ‌ها و خرده فرهنگ‌های همه سرزمین های باختری ایران است.

پرداختن به این مهم، خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، منطقه کرمانشاه، را پای صحبت‌های پروفسور "محمدرضا همزه‌ای"، استاد دانشگاه رازی کرمانشاه کشاند.

پروفسور همزه‌ای معتقد است؛ شهر کرمانشاه در واقع نقشی مانند تهران را برای همه سرزمین‌های باختری ایران بازی می‌کند.

وی افزود: گرچه بیشتر قوم‌های ترک زبان غرب ایران و حتی آذربایجان دارای نمایندگان زیادی در شهر کرمانشاه هستند ولی بیشتر شهروندان کرمانشاه نماینده قوم‌های ایرانی زبان هستند.

همزه‌ای گفت: شاخه زبان‌های ایرانی که کهن ترین گونه آن زبان اوستایی است خود دارای زیرشاخه‌های فراوانی است که گویشورانشان، در گستره‌ای بسیار بزرگ از آناتولی و میانرودان تا چین را در بر می‌گیرند.

وی ادامه داد: فارسی، کردی، پشتو، بلوچی و آسی از مهمترین زبان‌های شاخه زبان‌های ایرانی به شمار می‌روند که البته در این بخش بندی، شکل‌های گوناگون گویش‌های لری را از گویش‌های زبان فارسی به شمار می‌آورند.

این عضو هیئت علمی دانشگاه رازی کرمانشاه گفت: زبان کردی که پس از زبان فارسی پرگوینده ترین زبان ایرانی است، خود دارای گویش‌های پرشمار است و به همین جهت زبان شناسان فراوانی، تلاش در بخش‌بندی آنها کرده‌اند.

همزه‌ای تصریح کرد: کرمانجی(شمالی)، سورانی(میانه)، گورانی و جنوبی از جمله بخش بندی‌هایی است که کم و بیش پذیرفتنی به نظر می‌رسد.

وی افزود: امروزه شهر کرمانشاه زیستگاه بیشتر گویشوران زبان کردی به شمار می‌رود که اگر همه غرب ایران را یک یکان فرهنگی بشماریم، شاید از دیدگاه زبان شناسی کمی ساده تر بتوانیم به توصیف جغرافیای زبانی آن بپردازیم.

همزه ای ادامه داد: بر اساس این تقسیم بندی بیشتر مردم استان کردستان به گویش‌هایی سخن می‌گویند که در میان گروه کردی سورانی یا میانه قرار می‌گیرند. همین گویش در شمال باختری استان همدان تا ماهیدشت و تا قصر شیرین نیز گویشورانی دارد که در بیشتر شهرها و روستاهای استان کرمانشاه به نام "جاف"خوانده می‌شوند.

وی خاطرنشان کرد: جاف نام یک کنفدراسیون ایلی بزرگ بوده که در کردستان میانه، در ایران و عراق زندگی می کردند.

همزه‌ای افزود: در جنوب استان کردستان و بخش بزرگی از استان کرمانشاه به گویش هورامی سخن گفته می‌شود که به زبان مردم کنووله " Kanula" بسیار نزدیک است که این دو گویش به همراه گویش "دملی" یا "زازاکی"در گروه سوم بخش بندی گفته شده قرار می گیرند و نام "گورانی" نیز برایش برگزیده شده است.

وی عنوان کرد: کردی جنوبی را می‌توان به دو دسته از گویش‌هایی که در باختر و خاور شهر کرمانشاه به کار می‌روند، تقسیم کرد که دسته اول گویش‌هایی است که در باختر کرمانشاه با نام‌هایی مانند کرماشانی، کلهری یا ایلامی بکار گرفته می‌شوند. دسته دوم آن دسته از گویش‌هایی است که با نام لکی در خاور شهر کرمانشاه و همچنین در استان‌های همدان و لرستان و حتی تا نزدیکی‌های تهران، قم، قزوین و شهرکرد، تا فارس میان قشقایی‌ها و همچنین در کرمان دارای گویشوران فراوان است.

آنچه مهم است این‌که باید توجه داشته باشیم که همه گویش های کردی از اصلی ترین میراث فرهنگی ایرانیان به شمار می‌روند که نابودی آنها آسیب بزرگی به ادبیات و فرهنگ مردم ایران وارد می‌کند و این مهم لزوم توجه به این میراث کهن را نشان می‌دهد.

... و اما یادمان باشد اگر امروز فرزندانمان را از آشنایی با این میراث کهن محروم می‌کنیم، در برابر گذشتگان و آیندگانمان مسئولیم.